نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز

2 کارشناس ارشد پدافند غیرعامل

چکیده

از مهم‌ترین موضوعاتی که در هنگام طراحی و برنامه‌ریزی شهرها برای فراهم نمودن ایمنی و امنیت هر چه بیشتر شهروندان و کاهش بحران در شهرها باید مد نظر قرار گیرد، رعایت ملاحظات و اصول پدافند غیر عامل برای کاستن از آثار مخرب بحران‌ها می‌باشد. سرزمین ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و سیاسی خود، همواره در طول تاریخ شاهد بلایای طبیعی و غیر طبیعی (جنگ و...) بسیاری بوده و خسارات مالی وانسانی فراوانی را متحمل شده است. از این رو جایگاه نظری و عملی دفاع و پدافند در برابر بحران در این گستره اهمیت بسیار می‌یابد. با توجه به این مسائل، کاربرد پدافند غیرعامل و توجه به اصول آن در برنامه‌ریزی شهری می‌تواند تا حد زیادی به کاهش آثار مخرب این نوع بحران‌ها بیانجامد. یکی از شاخه‌های علمی مهم که نقش عمده‌ای در برنامه‌ریزی پدافند غیر عامل دارد، استفاده از ضوابط و اصول برنامه‌ریزی شهری است. هدف این مقاله شفاف سازی رابطه بین پدافند غیرعامل با امنیت شهری و نقش راهبردی آن در حفظ و امنیت شهروندان و زیرساخت‌های شهری، با توجه به اهمیت  کاربری اراضی شهری در برنامه ریزی و شهرسازی و نقش آن در ایجاد شهرهای امن و فضاهای دفاع پذیر از گذشته تا به امروز می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Defense and urban security from the passive defense perspective And creation of defensible spaces based on safe city (From the past to the present)

نویسندگان [English]

  • Kiomarth Maleki 1
  • Farhad Barandkam 2

1 Master of Geography and Urban Planning, University of Tabriz

2 Master of Passive Defense

1. اعظمی، احدا... ؛ خیالی، کریم، 1388، معماری پدافند غیرعامل پایدار مبتنی بر طراحی هوشمند در حفاظت ابنیه صنایع، ویژه نامه علمی-تخصصی پدافندغیرعامل، شماره 2، ص 46.
2. افتخاری، اصغر ؛ نصری، قدیر، 1383، روش و نظریه در امنیت پژوهی، چاپ اول، ناشر پژوهشکده مطالعات راهبردی.، ص105.
3. امینی، الهام ؛ صادق مقدسی، الهه، 1388، شیزه شهر باستانی ایران زمین، فصلنامه تحلیلی، پژوهشی جستارهای شهرسازی علوم اجتماعی، سال هشتم، شماره 30، ص22.
4. آشفته تهرانی، امیر، 1378، جامعه شناسی جنگ و نیروهای نظامی، چاپ اول، انتشارات ارمغان.
5. بهرامی  نژاد، دهقان، 1382، شناخت و ارزیابی کیفیت محیط شهری در بافت میانی شهرها مطالعه موردی بافت میانی شهر شیراز، پایان  نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی، دانشگاه شیراز، دی ماه.
6. پازوکی، ناصر، 1378، شهر و نقش دفاعی شهرها، مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران29-25 فروردین ارگ بم کرمان، جلد دوم، چاپ اول، ناشر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری،صص 310-305.
7. پژوهشکده پدافند غیرعامل دانشگاه جامع امام حسین ع، 1388، ویژه نامه پدافند غیرعامل و مدیریت بحران سال اول شماره اول اردیبهشت، انتشارات پژوهشکده پدافندغیرعامل دانشگاه جامع امام حسین ع.
8. پورمحمدی، محمدرضا، 1386، برنامه  ریزی کاربری اراضی شهری، چاپ سوم، انتشارات سمت.
9. پورمحمدی، محمدرضا ؛ شفاعتی، آرزو و ملکی، کیومرث، 1390، پدافند غیرعامل الزامی در برنامه  ریزی شهری و منطقه  ای، سومین همایش ملی پدافند غیرعامل، 7و8 اردیبهشت، دانشگاه ایلام، ص657.
10. پیمان، صفا؛ غضنفری  نیا، سجاد، 1388، استحکامات و سازه های امن، چاپ سوم، انتشارات دانشگاه صنعتی مالک اشترمجتمع دانشگاهی آمایش و پدافند غیرعامل،صص 38-10.
11. تختی، بیتا، 1385، نقش فضاهای بی  دفاع شهری در کاهش حس امنیت در شهروندان؛ مسکن و انقلاب، شماره 115، پاییز، ص65.
12. تقوایی، مسعود، 1387، برنامه  ریزی و مدیریت بحران شهری با تأکید بر امکانات، خدمات آتش  نشانی، اصفهان، کنکاش،ص99.
13. جی هوپر، لئوناردو ؛ جی دورگ، مارتا، 1386، امنیت و طراحی سایت، ترجمه محمد جواد رحمانی و دیگران، انتشارات شهیدی.
14. حسینی، سید بهشید، 1386، تدوین معیارهای پدافند غیرعامل در معماری اماکن عمومی، تهران، مؤسسه آموزشی تحقیقاتی پدافند غیرعامل دانشگاه هنر تهران، ص57.
15. حمیدی، ملیحه، 1376، استخوانبندی شهر تهران، جلد اول، انتشارات سازمان مشاورفنی و مهندسی شهر تهران.
16. خاکپور، براتعلی و دیگران، 1386، الگوی تغییرکاربری اراضی شهر بابل، جغرافیا و توسعه ناحیه  ای، شماره نهم، پاییز و زمستان، ص45.
17. ربانی، رسول، 1385، جامعه  شناسی شهری، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه اصفهان.
18. رضوانی، علی اصغر، 1382، روابط متقابل شهر و روستا، چاپ پنجم، انتشارات دانشگاه پیام نور.
19. رضویان، محمد تقی، 1381، برنامه  ریزی کاربری اراضی شهری، چاپ اول، انتشارات منشی.
20. رهنمایی، محمد تقی؛ پورموسوی، سیدموسی، 1385، بررسی ناپایداری  های امنیتی کلان شهر تهران براساس شاخص های توسعه پایدار شهری، فصلنامه پژوهش  های جغرافیایی – شماره 57، پاییز ، سال سی و هشتم، ص180  .
21. ریچارد اشنایدر ؛ تدکیچن، 1387، برنامه  ریزی شهری برای پیشگیری از جرم، مترجم سجادی، فرزان، چاپ اول، نشر میزان.
22. زبردست، اسفندیار ؛ محمدی، عسل، 1384، مکان یابی مراکز امداد رسانی در شرایط وقوع زلزله  با استفاده از  GIS و روش ارزیابی چند معیاریAHP؛ نشریه ی هنرهای زیبا، شماره 21، بهار، ص8.
23. زرگر، ابراهیم ؛ مسگری هوشیار، سارا، بی  تا، پدافند غیر عامل در معماری راهکاری جهت کاهش خطرپذیری در برابرسوانح. سومین کنفرانس بین  المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیر مترقبه طبیعی، ص10.
24. زیاری، کرمت  اله، 1380، برنامه  ریزی پدافند و پناهگاه شهری، نشریه صفه، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی، سال یازدهم، شماره سی دوم، بهار و تابستان، ص87.
25. زیاری، کرامت اله، 1385، برنامه  ریزی شهرهای جدید ؛ چاپ هفتم، تهران : سمت.
26. زیاری، کرامت اله،  1386، برنامه  ریزی کاربری اراضی شهری؛ چاپ سوم، انتشارات دانشگاه یزد.
27. سعیدنیا، احمد، 1381، حمل و نقل شهری، جلد دوم، سازمان شهرداری  ها و دهیاری  های کشور، کتاب سبز راهنمای شهرداری  ها.
28. سعیدنیا، احمد، 1383، کاربری زمین شهری، کتاب سبز راهنمای شهرداری  ها، جلد سوم، نشر سازمان شهرداری  ها و دهیاریهای کشور.
29. سعیدنیا، احمد، 1383، کتاب سبز راهنمای شهرداریها، نظام مراکز شهری/ فضاهای مسکونی جلد چهارم، انتشارات سازمان شهرداری  ها و دهیاری  های کشور.
30. سلیمانی، محمود، بی  تا، پدافند غیرعامل مقاومت ملی پایدار ویژه دانش آموزان دوره متوسطه.
31. شورایعالی معماری و شهرسازی، 1388، مقررات شهرسازی و معماری طرح  های توسعه و عمران مصوب شورایعالی معماری و شهرسازی کشور. تهران، نشر توسعه، ص11.
32. عبدالهی، مجید،1382، مدیریت بحران در نواحی شهری، چاپ دوم، انتشارات سازمان شهرداریهای کشور.
33. عزتی، عزت الله، 1373، ژئواستراتژی، چاپ اول، انتشارات سمت، تابستان.
34. عزیزی، محمد مهدی ؛ اکبری، رضا، 1387، ملاحظات شهرسازی در سنجش آسیب پذیری شهرها از زلزله، مطالعه موردی، منطقه فرحزاد، تهران؛ نشریه هنرهای زیبا، شماره 34، ص27.
35. فرید، یدالله، 1375، جغرافیا و شهرشناسی، چاپ چهارم، انتشارات دانشگاه تبریز.
36. قربانی، رسول ؛ باقری، کریم،1385، تأثیر طراحی مناسب شهرسازی در کاهش تلفات زلزله با تأکید بر نمونه بم ، مجموعه مقالات کنفرانس بین  المللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راه کارهای مقابله با آن، دانشگاه تبریز، ص1204.
37. قریب، فریدون، 1374، معابر تهران در دوره قاجاریه، مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران،12-7 اسفند ماه بم- کرمان، جلد دوم، چاپ اول، ناشر سازمان میراث فرهنگی کشور، ص206.
38. قائدرحمتی، صفر ؛ عاشورلو، مهراب، 1390، برنامه ریزی کاربری اراضی شهری مبتنی بر اصول پدافند غیرعامل، مجموعه مقالات سومین همایش ملی پدافندغیرعامل داشگاه ایلام اردیبهشت ،ص591.
39. کیانی، محمد یوسف، 1365، نظری اجمالی به شهرنشینی و شهرسازی در ایران، چاپ اول، انتشارات ارشاد اسلامی.
40. لارینی، روبرت، 1385، سیستم اطلاعات جغرافیایی برای  برنامه  ریزی شهری، مترجم؛ مهندس محمد هادی خلیل نژاد، چاپ اول، انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری وابسته به شهرداری تهران.
41. ماهنامه شاهد جوان، 2008،  شماره 352 ، نوشته شده در جنگ ایران و عراق.
42. مجتهدزاده، غلامحسین، 1383، برنامه ریزی شهری در ایران، چاپ پنجم، اسفند ماه، انتشارات دانشگاه پیام نور.
43. محمدی، جمال ؛ آقازیارتی فراهانی، محمد، 2007، کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در مکان  گزینی کاربری اراضی شهری مطالعه مودی مراکز آموزشی شهر بابلسر، Urban GIS Shomal University, Amol, Iran, 26-27 August. ، صص5-4.
44. مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، 1388، پیش نویش مبحث بیست و یکم پدافند غیرعامل مقررات ملی ساختمان، ویرایش ششم.
45. مشهدیزاده دهاقانی، ناصر، 1373، تحلیلی از ویژگیهای برنامه  ریزی شهری در ایران، چاپ اول، انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
46. ملکی، کیومرث ؛ برندکام، فرهاد و شفاعتی، آرزو ،1390، ضرورت توجه به پدافند غیرعامل در برنامه ریزی کاربری اراضی شهری راهبردی در کاهش آثار حملات خارجی، سومین همایش ملی پدافند غیرعامل، 7و8 اردیبهشت، دانشگاه ایلام، ص1348.
47. موحدی نیا، جعفر، 1388، اصول و مبانی پدافند غیرعامل، چاپ سوم، انتشارات دانشگاه صنعتی مالک اشتر.
48. مهندسین مشاور عرصه، 1375، تدوین استانداردهای حفاظت شهرها در برابر حریق، تهران، سازمان شهرداریهای کشور.
49. مهندسین مشاور معمار و شهرساز عمران آب و انرژی، بخش تحقیق و توسعه، 1378، شهرسالم؛ پژوهش در تاریخچه، مفهوم و سیر تحول شهرسازی و شهر سالم در فرهنگ ایران و اسلام، انتشارات ره شهر، زمستان، صص8-7. 
50. نظریان، اصغر، 1383، جغرافیای شهری ایران، چاپ ششم، آبان ماه، انتشارات دانشگاه پیام نور.
51. نوربری شولتز، کریستیان، 1381، مفهوم سکونت؛ ترجمه محمود امیریاراحمدی، چاپ اول، انتشارات آگه.
52. نوذری، شعله، 1383، رهنمودهای طراحی فضاهای باز مسکونی، نشریه صفه، شماره سی و نهم، سال چهاردهم، ص49.
53. وزارت کشور سازمان دفاع غیرنظامی کشور، 1348، معرفت زندگی، چاپ دوم، تهران: سازمان مستقل چاپخانه دولتی ارمغان.
54. وزارت مسکن و شهرسازی دفتر سازه های امن، 1367،  مبانی طراحی سازه های مقاوم در برابر سلاح  ها (غیرهسته  ای)، چاپ اول، ناشر وزارت مسکن و شهرسازی دفتر سازه  های امن.
55. هژبری نوبری، علیرضا، 1381، نگاهی جدید به معماری دفاعی اورارتور، مجموعه مقالات مطالعات ایران، نشر مطالعات فرهنگی بین  المللی، ص41.
 
56- Alexander, C., 1965. A City is Not a Tree. Architectural Forum, 1 (122).
57- Civil Defence and Home Land Security ,2006, Ashort of National Prepardness Efforts.
58-Richard G.Little, 2004, Holistic Strategy for Urban Security , Journal of Infrastructure System.
59- Risk Management Series, 2007, Site and Urban Design for Security Guidance Against Potential Terrorist Attack, Published by FEMA, Desember.
60-The Civil Defence Emergency Management act ,2002.
61-www.UrbanManagement.ir,      http://gavras.wordpress.comwww.paydarimeli.ir