نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه پیام نور تهران

چکیده

گروه‌های انسانی در گستره‌های مختلف جغرافیایی نسبت به سطح تکنیک و تمدن و میزان برخورداری از مواهب طبیعی، محیط را به نسبت‌های مختلفی تغییر داده و در نهایت استیلا و تفوق آنها بر محیط منجر به ایجاد مناظر آمایش یافته گردیده است. سکونتگاه‌ها در چهار چوب روابط متقابل انسان و محیط و برحسب شرایط محیط طبیعی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی سیاسی – اداری و تاریخی سازمان می‌یابند.
هدف از این پژوهش تحلیل نظام سکونتگاهی روستاهای بخش شرق و غرب شهرستان دهلران و روابط متقابل مرکز ناحیه و روستاهای پیرامون است. بر این اساس، از طریق داده‌های طبیعی، اقتصادی  و انسانی، روستاهای شرق و غرب و روابطی که با شهر دهلران بعنوان مرکز ناحیه دارند، مورد پژوهش قرار می‌گیرد، چرا که بر اثر همین همبستگی و پیوندهای جغرافیایی میان شهر و ناحیه، انجام هر اقدام عمرانی در شهر،  تأثیراتی را روی ناحیه می گذارد و بر عکس تکامل اقتصادی و اجتمایی ناحیه را نیز در سیمای جغرافیایی شهر بازتابی است که  این پیوند و ارتباطات را به گونه‌های مختلف می‌توان مورد ارزیابی قرار دارد. تبیین علمی توزیع فضایی، اندازه و پراکندگی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان در شرایط موجود و وضعیت آن در گذشته و آینده  صورت گرفته، از این رو حائز اهمیت است که شناخت دقیق و اصولی پراکندگی جغرافیایی سکونتگاه‌ها  وعوامل مؤثر در تثبیت جمعیت یا مهاجرت آنها را در یک دوره 10 ساله نشان می دهد . شهرستان دهلران بعنوان یکی از فضاهای روستایی مهاجر فرصت کشور با مسائل و مشکلاتی در رابطه با کوچک شدن سکونتگاه‌ها در روستاهای بخش غربی، تخلیه آبادی‌ها و کاهش جمعیت روستایی روبرو است حال آنکه سکونتگاه‌های روستایی به لحاظ جمعیت و اندازه در بخش شرقی شهرستان رشد نموده و با روستاهای تثبیت شده و تولیدی مواجه است. 
این پژوهش به عنوان گامی در تقویت روابط شهر و روستا با تکیه برمبانی رویکرد مطالعات ناحیه‌ای انجام شده است تا بتواند عوامل ایجاد ناپایداری سکونتگاه‌ها، در دو بخش شرق و غرب شهرستان دهلران را شناخته و رابطه استراتژیک، آنها را با توجه به گرایشات جهانی به مدیریت پویای ناحیه‌ای درکشورهای توسعه یافته بهتر درک کند. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Spatial Analysis of Rural Settlements System

نویسنده [English]

  • Musa Malekipour

Payam-e Noor University

چکیده [English]

Human societies in different geographic ranges have changed their environment to different degrees depending on the techniques, culture and natural gifts they enjoy. Ultimately, their dominance and supremacy on the environment has resulted in the creation of landscapes. Settlements are organized within the framework of human-environment interactions and based on the conditions of natural, economic, social, cultural, political-administrative environment.
This study seeks to analyze the settlement system in Eastern and Western villages of Dehloran city and the interaction between district center and its surrounding villages. In this regard, Eastern and Western villages and their relations with Dehloran city, as the district center, are investigated using natural, economic and humanistic data. Due to this geographical links between city and district, any construction plan in city influence district, and social economic development of the district is also reflected in geographic appearance of the city. These link and relations can be evaluated in different ways. Scientific clarification of spatial distribution and dispersion of rural settlements in the past, present and future conditions are important, since they provide a precise and principled understanding of geographic settlements dispersion and factors influencing population consolidation or immigration in a 10-year period. Dehloran city, as one of rural spaces in the country, face problems and issues like shrinking of rural settlements, villages abandonment, rural population decreasing in Western villages, while rural settlements in eastern parts have developed in size and population and these parts face consolidated and productive villages.
As a step toward strengthening the relations between city and village, the present study has been performed based on the foundations of regional studies approach to identify causes of instability in settlements of Eastern and Western Dehloran and understand their strategic relation considering global tendencies toward dynamic regional management in developed countries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • spatial system of settlements
  • the pattern of settlement dispersion
  • Lorenz curve model
  • urban hierarchy profile model
1- آمارنامه مرکز آمار ایران سال 75 – 1385.
2- آنامردنژاد- الگوی توزیع فضایی شهرهای استان گلستان -  مقاله رشد جغرافیا، 1384 .
3- اوپنهایم،  ترجمه منوچهر طبیبیان، مدل‌های کاربردی در تحلیل مسایل شهری و منطقه ای،  دانشگاه تهران،1379.
4- پاتر،رابرت، و سلی لوید ایونز؛ شهر در جهان در حال توسعه؛  انتشارات وزارت کشور، 1384.
5- حسن‌زاده -  دلیر، برنامه‌ریزی ناحیه‌ای، انتشارات سمت،1385.
6- حکمت نیا - موسوی کاربرد مدل در جغرافیا با تاکید بر برنامه‌ریزی شهری و ناحیه،1385 .
7- رضوانی - محمد رضا – بررسی سازمان فضایی سکونتگاه‌ها و بهینه‌سازی آن، 1379.
8- شکویی- حسین؛ دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری؛ انتشارات سمت، تهران  .1383.
9- شیعه- اسماعیل. با شهر ومنطقه در ایران. انتشارات دانشگاه علم و صنعت، 1386.
10- صرافی  - مظفر، توسعه پایدار و مسؤلیت برنامه ریزی شهری،انتشارات معماری و شهرسازی،1383.
11- طرح توسعه جامعه روستایی استان ایلام، 1385 .
12- طرح توسعه جامعه عشایری استان ایلام، 1385.
13- علی اکبری؛  دولت و نقش آن در اقتصاد شهر، مجموعه مقالات، 1372.
14- مرادی - تاریخچه شهر نشینی در استان ایلام.1386.
15- مؤمنی-  مهدی. درآمدی بر اصول و روش برنامه‌ریزی. - انتشارات دانشگاه پیام نور، 1386.
16- مهدوی- طاهرخانی،1383.کاربرد آمار در جغرافیا، انتشارات قومس، 1381.
17- یدالله -  فرید ،  جغرافیا و شهرشناسی  ،  انتشارات دانشگاه،1380.
18- یدالله  - فرید  - کاربرد جغرافیا در روش تحقیق شهرو روستا، انتشارات دانشگاه، 1384.