شهاب الدین عیسی لو؛ غلامرضا لطیفی؛ وحید گودرزی
چکیده
تهراندرمنطقه‌ای حادثه خیز قراردارد که احتمال وقوع زلزله و بروز خسارت های گسترده در نتیجة آن، بسیار زیاد است. گسل‌هایتهرانازمناطقپرتراکمویاازنزدیکیآن‌هاعبورمی‌کندودرصورت فعال شدن این گسل‌ها امکانوقوعخسارت‌های فراوان بسیار زیاد است. یکی از این مناطق مهم، منطقه یک شهر تهران است ...
بیشتر
تهراندرمنطقه‌ای حادثه خیز قراردارد که احتمال وقوع زلزله و بروز خسارت های گسترده در نتیجة آن، بسیار زیاد است. گسل‌هایتهرانازمناطقپرتراکمویاازنزدیکیآن‌هاعبورمی‌کندودرصورت فعال شدن این گسل‌ها امکانوقوعخسارت‌های فراوان بسیار زیاد است. یکی از این مناطق مهم، منطقه یک شهر تهران است که به سبب قرارگیریدر دامنه‌های جنوبی البرز و گسل «مشا-فشم» و گسل«شمال تهران »، ساخت وساز در ارتفاعات، جمعیت، تمرکز سرمایه، برج‌های بلند مرتبه در ارتفاعات، معابر کم عرض، ترافیک سنگین جاده‌ها، رعایت نشدن قوانین ساخت و ساز در اکثر موارد؛ نیازمند برنامه‌ریزی به منظور پیشگیری از بحران می‌باشد. با توجه به اینکه بیشتر صدمات ناشی از زلزله به سبب عدم مقاومت فیزیکی بافت، عدم امکان امدادرسانی و عدم توان برگشت پذیری بوده و ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم با وضعیت نامطلوب کالبدی دارد، مقاله حاضر می‌کوشد تا با ارزیابی آسیب‌پذیری کالبدی و تعیین پهنه‌های آسیب پذیر، مؤثرترین راهبردهای نیل به ارتقاء کیفیت ایمنی محیط کالبدی دربرابر زلزله احتمالی را ارائه نماید.بدین منظور با استفاده از شاخص‌های پنج گانه(تراکم جمعیتی،خطر پذیری کاربری اراضی،کیفیت ابنیه،عمرابنیه، دسترسی به مراکزامداد و نجات)لایه‌های اطلاعاتی هریک از متغیرهای مذکور تولید شد و با بهره‌گیری از روش تحلیل سلسله مراتبیIHWP درمحیط Arc GIS اینلایه‌ها تلفیق گردیده و موقعیت منطقه یک شهر تهران در برابر زلزله مورد ارزیابی قرار گرفت.یافته‌ها نشان داد که بافت کالبدی منطقه یک دربرابرزلزله احتمالی شرایط نسبتاً ایمن دارد. نواحی 9و7 و5 بسیار ایمن،نواحی4 و6و10ایمن ونواحی 2و8 ایمنی متوسط و،نواحی 1و 3 از نواحی با ایمنی پائین و در معرض حادثه ارزیابی شدند. به طور کلی شمال این منطقه، دارای معابر و خیابان‌های کم عرض و ساختمان‌های بلند مرتبه، بافت‌های فرسوده و اماکن مخروبه و... از نقاط نا امن و آسیب‌پذیر در برابر زلزله است.بنابراین براساس اصول مدیریت شهری درحال حاضر تراکم فروشی غیر اصولی شهرداری تهران در این منطقه و روند رو به رشد جمعیت، اصلی‌ترین زنگ خطر جدّی برای حیات منطقه تلقی می‌گردد.
غلامرضا لطیفی؛ محمد حسین کاظمی اندریان
دوره 21، شماره 82 ، شهریور 1391، ، صفحه 22-26
چکیده
در این مقاله مدل دگرگونی زمین که مشتمل بر سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)(1) و شبکه‌های عصبی مصنوعی (ANNs)(2) می‌باشد ارائه شده است. در این مدل از عوامل متنوع سیاسی، اجتماعی و محیطی به عنوان متغیرهای پیشگوی استفاده گردیده است. این پژوهش نسخه‌ای از مدل LTM(3) را برای محدوده حوزه آبخیز گرند تریورز در خلیج میشیگان ارائه کرده و نشان می‌دهد که چگونه ...
بیشتر
در این مقاله مدل دگرگونی زمین که مشتمل بر سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)(1) و شبکه‌های عصبی مصنوعی (ANNs)(2) می‌باشد ارائه شده است. در این مدل از عوامل متنوع سیاسی، اجتماعی و محیطی به عنوان متغیرهای پیشگوی استفاده گردیده است. این پژوهش نسخه‌ای از مدل LTM(3) را برای محدوده حوزه آبخیز گرند تریورز در خلیج میشیگان ارائه کرده و نشان می‌دهد که چگونه عواملی نظیر جاده‌ها، بزرگراه‌ها، خیابان‌های محلی، رودخانه‌ها، خطوط ساحلی دریاچه‌های بزرگ، امکانات تفریحی، دریاچه‌های داخلی، تراکم کشاورزی و کیفیت منظر می‌تواند بر الگوی شهرنشینی در حوزه آبخیز ساحلی تاثیرگذار باشد. برای یادگیری الگوهای توسعه در منطقه و محک زدن ظرفیت پیش‌گویی مدل از شبکه‌های عصبی مصنوعی و برای گسترش فضایی محرک‌های پیشگو و انجام تحلیل فضایی بر روی نتایج از GIS استفاده شده است. سرانجام سهم هر یک از متغیرهای پیشگو تخمین و در مقیاس فضایی نشان داده شده است. در کوچکترین مقیاس‌ها، کیفیت منظر قویترین متغیر پیشگو بود. تأثیرات چندبعدی تغییرات کاربری زمین با استفاده از تأثیرات نسبی سایت (به عنوان مثال کیفیت منظر، خیابان‌های محلی) و موقعیت (به عنوان مثال بزرگراه‌ها و جاده‌های بین بخشی) در مقیاس‌های مختلف مورد تفسیر قرار گرفته است. واژه‌های کلیدی: تغییرات کاربری زمین، شبکه‌های عصبی مصنوعی، سیستم های اطلاعات جغرافیایی، مدل دگرگونی زمین.
غلامرضا لطیفی
دوره 19، شماره 75 ، آبان 1389، ، صفحه 67-77
چکیده
تدوین استراتژى شبکه ى منطقه اى براى ایجاد پیوندهاى متقابل میان شهر و روستا، دستورالعملى است براى تحقیقات بیشتر در زمینه ارائه خط مشى مناسب با تأکید بر کشور اندونزى. در نوشته ى حاضر کوشیده شده براى حل مشکل عدم ارتباط مزمن میان نظریه ها و برنامههاى توسعه ى روستایى و شهرى، استراتژى شبکه ى منطقه اى که تحلیل هاى ...
بیشتر
تدوین استراتژى شبکه ى منطقه اى براى ایجاد پیوندهاى متقابل میان شهر و روستا، دستورالعملى است براى تحقیقات بیشتر در زمینه ارائه خط مشى مناسب با تأکید بر کشور اندونزى. در نوشته ى حاضر کوشیده شده براى حل مشکل عدم ارتباط مزمن میان نظریه ها و برنامههاى توسعه ى روستایى و شهرى، استراتژى شبکه ى منطقه اى که تحلیل هاى موجود به موضوع پیوستگى و وابستگى متقابل میان روستا و شهر توجه دارد، معرفى گردد. براى تشریح بیشتر این استراتژى چند مثال در مورد شرایط منطقه اى اندونزى ارائه شده است.
غلامرضا لطیفی
دوره 19، شماره 74 ، مرداد 1389، ، صفحه 36-42
چکیده
تدوین استراتژى شبکه ى منطقه اى براى ایجاد پیوندهاى متقابل میان شهر و روستا، دستورالعملى است براى تحقیقات بیشتر در زمینه ارائه خط مشى مناسب با تأکید بر کشور اندونزى. در نوشته ى حاضر کوشیده شده براى حل مشکل عدم ارتباط مزمن میان نظریه ها و برنامه هاى توسعه ى روستایى و شهرى، استراتژى شبکه ى منطقه اى که تحلیل هاى ...
بیشتر
تدوین استراتژى شبکه ى منطقه اى براى ایجاد پیوندهاى متقابل میان شهر و روستا، دستورالعملى است براى تحقیقات بیشتر در زمینه ارائه خط مشى مناسب با تأکید بر کشور اندونزى. در نوشته ى حاضر کوشیده شده براى حل مشکل عدم ارتباط مزمن میان نظریه ها و برنامه هاى توسعه ى روستایى و شهرى، استراتژى شبکه ى منطقه اى که تحلیل هاى موجود به موضوع پیوستگى و وابستگى متقابل میان روستا و شهر توجه دارد، معرفى گردد. براى تشریح بیشتر این استراتژى چند مثال در مورد شرایط منطقه اى اندونزى ارائه شده است.
غلامرضا لطیفی؛ علیرضا سامانی
دوره 18، شماره 70 ، مرداد 1388، ، صفحه 59-64
چکیده
محورهاى اصلى موضوع انتقال پایتخت عبارت است از: 1) پایتخت ایران که در تهران قرار گرفته عملاً مرکز تمام فعالیت ها در کشور شده و همچنان براى جذب جمعیت جذابیت دارد. این در حالى است که تهران را مى توان به عنوان محور بعضى از فعالیتها در آینده ـ نظیر آموزش عالى، فناورى پیشرفته و نوین در آینده توسعه داد، ولى باید به تدریج تهران را از مرکزیت ...
بیشتر
محورهاى اصلى موضوع انتقال پایتخت عبارت است از: 1) پایتخت ایران که در تهران قرار گرفته عملاً مرکز تمام فعالیت ها در کشور شده و همچنان براى جذب جمعیت جذابیت دارد. این در حالى است که تهران را مى توان به عنوان محور بعضى از فعالیتها در آینده ـ نظیر آموزش عالى، فناورى پیشرفته و نوین در آینده توسعه داد، ولى باید به تدریج تهران را از مرکزیت عام براى تمام امور کشور خارج کرد. به این منظور مى توان تمرکز رشد سایر مسائل را به خارج از تهران - در شهرهاى گوناگون، یا به یک نقطه جدید ـ منتقل نمود. 2) پایتخت ایران با مشکلات گوناگون - از تردد، حمل و نقل و نحوه دسترسى گرفته تا آلودگى هوا - دست به گریبان است. این مسائل را باید با به کار گرفتن مدیران کارآمد و صرف امکانات گوناگون - نیروى انسانى و تجهیزات و بودجه - حل نمود و یا حداقل تا حدى التیام داد. 3) وضع جغرافیائى ایران به نحوى است که مناطق مختلف آن اقلیم هاى گوناگونى دارند. داشتن کلان شهرى مانند تهران که عملاً مرکز سیاسى، آموزشى، صنعتى، بهداشتى و درمان و تجارى کل کشور باشد، نیاز به جابه جا شدن گروههاى وسیعى از مردم کشور را براى رفت و آمد به تهران - یا استقرار در آن را - به دلیل توسعه فعالیت هایشان الزامى مى کند. به این ترتیب بهتر است چند کلان شهر، به جاى یک کلان شهر عمده، داشته باشیم. 4) وضع تهران از نظر قرارگیرى بیشتر بخشهاى اخیراً توسعه یافته آن در پهنه هاى خطرناک از نظر بلایاى طبیعى - زلزله و حریم گسلهاى فعال، دامنه هاى جنبان و احتمال زمین لغزش، ناپایدارى و فرونشست زمین، خطر سیل و سابقه آن در تهران، مسأله آب، سطحى و زیرزمینى و خشکسالى در بازه هاى چند ساله یا چند ده ساله - ریسک زندگى را در تهران به تدریج بیشتر کرده است. روند مهاجرت به تهران همچنان مطابق آخرین آمارهاى مرکز آمار ایران ادامه یافته است. نتیجه بخشى از این موضوع، رشد حاشیه نشینى، توسعه ناامنى - به ویژه در حاشیه هاى شهرى و شهرهاى جدید، بزهکارى و رشد بیکارى و سایر ناهنجارى ها در تهران بزرگ است. چند فرهنگى در تهران عملاً به جاى رشد فرهنگى شهر تهران، به ناهنجارى هاى فرهنگى تبدیل مى شود. 5) رشد تهران با وضع کنونى، عملاً با تخریب فضاها و بافت با هویت خانه - باغهاى گذشته همراه است. پایتختى که نه هویت امروزین و مدرن داشته باشد و نه هویت دیروزین و گذشته مستند، دیگر عملاً پایتخت کشورى با سابقه تمدنى و فرهنگى همچون ایران نمى تواند باشد. 6) آلودگى هوا در تهران به نحوى است که به ویژه در فصل سرما با تلفات ناپیداى همشهریان خردسال و کهنسال ما و آنها که مشکلات تنفسى دارند، همراه است. این تلفات را ناپیدا نامیدم چراکه بسیارى از کسانى که به این دلیل عمرشان کوتاه مى شود، عملاً نه خودو نه دیگران آنها را در رده تلفات ناشى از آلودگى هوا به حساب نمى آورند. در مقابل این چالش ها و دلایل مهم دیگرى که براى لزوم توقف رشد تهران، تلاش همزمان براى قابل زیست کردن آن و انتقال تدریجى بخشى از فعالیت ها به بیرون از محدوده استان تهران، و همچنین لزوم یافتن چند گزینه براى پایتخت کاملاً جدید - نه شهرى موجود که در نهایت به سرنوشتى مانند تهران دچار شود - وجود دارد، اشکالات گوناگونى از سوى منتقدان این انتقال مطرح مى شود که عمده آنها عبارتند از: 1) بسیارى از مشکلات تهران جارى وفورى است. فرصتى براى صرف انرژى برروى گزینه هاى دیگر وجود ندارد. هر میزان توان را باید به بهبود همین شرایط موجود در تهران اختصاص داد. پاسخ: این جمع بندى پس از پایان جنگ تحمیلى در مورد شهر تهران انجام شد و حاصل آن البته ایجاد و توسعه زیر ساخت هاى شهرى و مدرن و همزمان رش دو توسعه بى رویه شهرى، فروش تراکم و مدیریت برمبناى پول و توسعه نامتوازن شهرى شد. ضمناً برآورد نیاز فورى و روزمره همواره با چالش فراموشى برنامه ریزى کلان مواجه است.
غلامرضا لطیفی؛ علیرضا سامانی
دوره 18، شماره 69 ، اردیبهشت 1388، ، صفحه 41-44
چکیده
انتقال پایتخت مسئله اى است که همواره مورد توجه حکومت هاى گذشته ایران بوده است تا این که پس از تجربه هاى گوناگون انتقال پایتخت از سوى شاه عباس، نادرشاه، کریمخان زند و دیگران به شهرهایى چون اصفهان، مشهد و شیراز، آغا محمدخان قاجار با قراردادن تهران به عنوان پایتخت ابدى، جامه ترافیک سنگین را بر قامت تهران دوخت و سنگ بناى تجارت ...
بیشتر
انتقال پایتخت مسئله اى است که همواره مورد توجه حکومت هاى گذشته ایران بوده است تا این که پس از تجربه هاى گوناگون انتقال پایتخت از سوى شاه عباس، نادرشاه، کریمخان زند و دیگران به شهرهایى چون اصفهان، مشهد و شیراز، آغا محمدخان قاجار با قراردادن تهران به عنوان پایتخت ابدى، جامه ترافیک سنگین را بر قامت تهران دوخت و سنگ بناى تجارت هاى میلیاردى را در این شهر نهاد تا آن ده و روستاى کوچک به کلان شهرى این چنین تبدیل شود. مقوله پایتخت یا مرکزیت سیاسى در ایران، همانند محدوده هاى سیاسى آن، در طول تاریخ فراز و نشیب هاى زیادى داشته است و به تبعیت از تغییر حکومت، پایتخت آن نیز، جز در موارد معدود، از شهرى به شهر دیگر جا به جا شده است.
نگاهى به گذشته تاریخى این تغییر و تحول حاکى از انگیزه هاى مختلفى است که به تناسب زمان، مکان و ساختار اجتماعى حکومت، با محفوظ داشتن استراتژى سیاسى و مسایل ژئوپولیتیکى زمان، موجب جا به جایى مرکز سیاسى کشور شده است. این انگیزه ها عمدتاً در وهله نخست سیاسى - امنیتى، و در وهله دوم اقتصادى - اجتماعى بوده است.
تهران که امروزه پایتخت کشور ایران است از پیشینه شهرى چندان طولانى برخوردار نیست. این شهر مدت ها یکى از روستاهاى کوچک رى بوده و شهر تهران از دوران قاجار و پایتخت شدن آن وسعت گرفته است. این روزها برخى، مسئله انتقال پایتخت و یا مرکز کشور به مکان دیگرى را، مطرح نموده اند. در رابطه با این پیشنهاد، اظهار نظرهاى متنوع و متفاوتى هم ابراز شده است.
در این نوشته کوشش خواهد شد، نخست مسئله انتقال پایتخت، به طور کلى و با توجه به شرایطى که در آن قرار داریم از یک سو و از سوى دیگر تجربه و اهداف کشورهایى که پایتخت جدیدى را انتخاب نموده اند، مورد توجه قرار دهیم. سپس در مقابل پیشنهاد انتقال پایتخت، آن هم در شرایط کنونى که حتى ممکن است افکار عمومى آن را نوعى فرافکنى و فرار از انجام مسئولیت تعبیر نماید، مسئله اصلى یا جستجوى راه کارى که رفع یا تعدیل تدریجى مشکلات کلانشهر تهران را میسر گرداند، بررسى نمائیم.
غلامرضا لطیفی
دوره 15، شماره 59 ، آبان 1385، ، صفحه 22-26
چکیده
گسترش شهر و شهرنشینى و افزایش تدریجى تعداد شهرهاى بزرگ در جهان به خصوص در کشورهاى درحال توسعه و از جمله ایران، از یک طرف و رشد شهرها، تمرکز و تجمع جمعیت و افزایش بارگذاری هاى محیطى و اقتصادى بر بستر آنها از طرف دیگر، ضمن توجه بیشتر به شهرها، منجر به پذیرش نقش ها و عملکردهاى متعدد شده است. یکى از موضوع هایى که بیشتر شهرهاى بزرگ ...
بیشتر
گسترش شهر و شهرنشینى و افزایش تدریجى تعداد شهرهاى بزرگ در جهان به خصوص در کشورهاى درحال توسعه و از جمله ایران، از یک طرف و رشد شهرها، تمرکز و تجمع جمعیت و افزایش بارگذاری هاى محیطى و اقتصادى بر بستر آنها از طرف دیگر، ضمن توجه بیشتر به شهرها، منجر به پذیرش نقش ها و عملکردهاى متعدد شده است. یکى از موضوع هایى که بیشتر شهرهاى بزرگ جهان با آن دست به گریبان هستند، موضوع حوادث طبیعى است .با توجه به ماهیت غیرمترقبه بودن غالب حوادث طبیعى و لزوم اتخاذ سریع و صحیح تصمیم ها و اجراى عملیات، مبانى نظرى و بنیادى، دانشى را تحت عنوان مدیریت بحران به وجود آورده است. این دانش به مجموعه فعالیت هایى اتلاق مى شود که قبل، بعد و هنگام وقوع بحران جهت کاهش اثرات این حوادث و کاهش آسیب پذیرى انجام گیرد. این موضوع ارتباط خاصى با مباحث برنامه ریزى شهرى و مدیریت شهرى و جغرافیا دارد. با بکارگیرى اصول و ضوابط شهرسازى و تبیین مفاهیم موجود در این دانش مانند فرم، بافت و ساختارشهر، کاربرى اراضى شهرى، شبکه هاى ارتباطى و زیرساخت هاى شهرى و غیره مى توانیم تاحد زیادى اثرات و تبعات ناشى از حوادث طبیعى را کاهش دهیم. گستره جغرافیایى ایران از نظر احتمال وقوع این حوادث به ویژه زلزله، از آسیب پذیرترین بخشهاى کره زمین است که هر ساله وقوع این حوادث موجب خسارتهاى جانى و مالى فراوان مى شود و گستره هاى شهرى نیز همواره تجربه تلخى از بروز این گونه بلایا داشته اند و به نظرمى رسد انجام برنامه ریزى خاص جهت مصون سازى هرچه بیشتر فضاهاى شهرى ضرورت دارد. شهرها به دلیل تمرکز جمعیت و سرمایه گذاری هاى اقتصادى به شدت آسیب مى بینند و این فضاها از آغاز تشکیل خود، فرم و ساختار خاصى جهت رشد انتخاب نموده و درگذر زمان نیز گسترش یافته اند. دانش شهرسازى با تکیه بر داده هاى جغرافیایى(Geographical Data) مى تواند با تبیین اصول و مفاهیم خود و با استفاده از این داده ها، اثرات این گونه بلایا را تا حد زیادى تقلیل دهد و مدیریت شرایط بحرانى، مى توانند با استفاده از این داده ها، اصول مدیریتى لازم جهت کاهش آسیب پذیرى شهرها در برابر این حوادث را به اجرا درآورند.
غلامرضا لطیفی
دوره 9، شماره 35 ، آبان 1379، ، صفحه 45-50
چکیده
ابن خلدون با نگرشی تحولی جامعه انسانی را از مراحل زندگی ابتدایی و بادیه نشینی تا اوج تمدن شهری مورد کاوش قرار می دهد. از دیدگاه وی، عمران بشری در مراحل مختلف از پیدایش تا توسعه و تکامل دو شکل مشخص به خود می گیرد: بادیه نشینی، شهرنشینی. وی برای این دو نوع اجتماع خصوصیات ناب و خالص ذکر می کند که ممکن است در واقعیت امر به تمام و ...
بیشتر
ابن خلدون با نگرشی تحولی جامعه انسانی را از مراحل زندگی ابتدایی و بادیه نشینی تا اوج تمدن شهری مورد کاوش قرار می دهد. از دیدگاه وی، عمران بشری در مراحل مختلف از پیدایش تا توسعه و تکامل دو شکل مشخص به خود می گیرد: بادیه نشینی، شهرنشینی. وی برای این دو نوع اجتماع خصوصیات ناب و خالص ذکر می کند که ممکن است در واقعیت امر به تمام و کمال تحقق نداشته باشد. بنابراین همان طور که ماکس وبر انواع متعالی را انتزاعاتی اغراق آمیز نسبت به اصل واقعیت تلقی می کند. ابن خلدون نیز با توجه به متن واقعیت زمان خویش و سیر تاریخ گذشته به بررسی عمران بادیه نشینی و شهرنشینی می پردازد. به اعتقاد وی اجتماع ساده و بسیط بادیه نشینی در اثر همبستگی و تلاش گروهی وضعیت خویش را بهبود می بخشد و جهت تأمین آسایش و رفاه به سوی شهر روی می آورد. زندگی پیچیده شهری تنوع مشاغل و تعدد ابزار و وسایل ارضای نیازهای تجملی، تمایز خاصی به اجتماعی شهری می دهد.
